ORTA ASYA ÖRNEĞİNDE RADİKAL DİNİ ÖRGÜTLERİN MEDYA FAALİYETLERİ, ETKİLERİ VE SONUÇLARI / Media Activities of Radical Religious Organizations in the Example of Central Asia, Effects and Results

Öz

Ateist rejimin hâkim olduğu Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra, Orta Asya ülkelerinde aniden çeşitli din, mezhep ve radikal dini gruplar faaliyet göstermeye başladı. Savunduğu fikirler ve benimsediği itikadi inançlar bakımından bölgede hâkim olan geleneksel Maturidi düşüncesine zıt olan Ekramiyye, Taliban, Vehhabilik, İsmaililik, Hizbut-Tahrir, el-Kaide, Cundul-İslam, FANO, DEAŞ gibi akımlar ilk aşamada broşürler, kitaplar, birebir anlatımlı dersler şeklinde faaliyet yürütürken, teknolojinin gelişmesiyle medya ve sosyal medyada aktif faaliyete geçerek daha geniş kitlelere ulaşma imkânı buldular. Sözgelimi, 1991-93 yıllarında Özbekistan'da Ekramilik, Vehhabilik düşüncesinin bölgedeki önderleri, vaaz ve çağrılarını, hükümeti devirme teşebbüslerini videokaset yayınlarıyla geniş kitlelere anlatmaya çalışırken, bu tür yasaklı örgütler 2000'lı yıllardan itibaren hem medyada hem sosyal medyada yayın faaliyetlerini yürütmeye başladılar. Özellikle el-Kaide, DEAŞ, Hizbut-Tahrir örgütleri Afganistan ve Orta Doğu'da şeriat ve İslam devleti uğruna savaşacak bireyleri, bu "kutsal yol"da hizmet edecek aileleri medya ve sosyal medya aracılığıyla kazanmaya başladılar. Suriye ve Irak'ta DEAŞ saflarında savaşan Orta Asya'lı genç erkeklerin, kadınların, ailelerin tamamına yakını medya yoluyla örgütlenip, ilgili yerlerden maddi yardım alarak çeşitli yollardan Suriye ve Irak'a ulaştıklarını, orada "kutsal savaş"a katıldıklarını, birçoğunun canlı bomba ve mücahitlik faaliyeti içerisinde olduğunu, bu tür örgütlenmelerin medya/sosyal medya vasıtasıyla gerçekleştiğini, söyleyebiliriz. Günümüzde DEAŞ ve el-Kaide örgütlerinin medya ve sosyal medya faaliyetleri takip altında olmasına rağmen, hala Orta Asya gençlerinin önemli bir kısmı dini vaaz ve öğretileri, çeşitli medya kanallarından takip etmektedirler. Orta Asya'da, dini düşünce ve inanç noktasında heyecanlı olan gençler arasında, DEAŞ ve el-Kaide örgütleri eskisi kadar şöhretli olmasa bile Hizbut-Tahrir başta olmak üzere, başka isimlerle ortaya çıkan birkaç örgüt medya/sosyal medya aracılığıyla vaaz ve öğretilerine devam etmektedirler. Genellikle canlı yayınlanan programlarda, soru cevap faslı da mevcuttur. Neticede, Orta Asya Müslümanlarının önemli bir kısmı, sıradan Cuma vaazlarını bile resmi dini görevlilerden daha çok sosyal medyada meşhur olan bazı önderlerin vaazlarını dinlediklerini, günlük vaazları sosyal medyada paylaştıklarını, görüyoruz. Yakın gelecekte ise, Afganistan'ın neredeyse tamamını ele geçiren ve bölgede etkisini arttırmaya başlayan Taliban'ın ya kendi adıyla ya da başka örgüt adıyla Orta Asya medyasında/sosyal medyasında aktif olacağını, bunun neticesinde Orta Asya Müslümanları arasında bazı tefrikaların ve teolojik problemlerin ortaya çıkacağını, öngörüyoruz.

*****

After the collapse of the Soviet Union dominated by the atheist regime, various religions, sects and radical religious groups suddenly began to be active in Central Asian countries. Such organizations as Ekramiyye, Taliban, Wahhabism, Ismailism, Hizbut-Tahrir, Al-Qaeda, Jundul-Islam, FANO, and DAESH, which are in opposition to the traditional Maturidi thought prevailing in the region in terms of the ideas they defend and the creeds they adopt, operated in the form of brochures, books, one-to-one lectures at the first stage in the first place. Afterward, they got the opportunity to reach wider audiences by taking active action in the media and social media with the development of technology. For instance, the leaders of Ekramism and Wahhabism in the years 1991-93 in the Uzbekistan region tried to convey their sermons and calls and their attempts to overthrow the government to large masses with videotape broadcasts. Still, such banned organizations began to carry out broadcasting activities both in the media and in social media since the 2000s. In particular, Al-Qaeda, DAESH, and Hizbut-Tahrir organizations have started to win over individuals who will fight for the sake of Sharia and the Islamic state in Afghanistan and the Middle East, and families who will serve on this holy path through the media and social media. We can say that almost all of the young men, women and families from Central Asia fighting for DAESH in Syria and Iraq reached Syria and Iraq with various means by organizing through the media and receiving financial aid from the relevant places, they participated in the "holy war", many of them were engaged in suicide bombing and mujahedeen activity and such organizations are realized through the media/social media. Today, although the media and social media activities of DAESH and Al-Qaeda organizations are under surveillance, a significant part of Central Asian youth still follow religious sermons and teachings through various media channels. In Central Asia, even if the DAESH and Al-Qaeda organizations are not as famous as they used to be among the young people being excited about their religious thoughts and beliefs, a few organizations that emerged with other names, especially Hizbut-Tahrir, continue their preaching and teachings through the media/social media. Generally, there is a question-and-answer section in the live programs. As a result, a significant part of Central Asian Muslims listen to the sermons of some leaders who are more famous on social media than even the official religious men, and they share daily sermons on social media. In the near future, we foresee that the Taliban, which has taken over almost all of Afghanistan and started to increase its influence in the region, will be active in Central Asian media/social media either under its own name or under the name of another organization, and as a result, some conflicts and theological problems will arise among the Central Asian Muslims.