İTİKADÎ MEZHEPLERİN ETKİLEŞİMİNDE SİYASETİN VE COĞRAFYANIN ETKİSİ: BAĞDAT ÖRNEĞİ / The Effect of Politics and Geography on the Interaction of Faithful Sects: The Case of Baghdad

Öz

İslâmiyet'in fetihler yoluyla hızla yayılması, Müslümanların farklı din ve kültürlerle karşılaşmasını da beraberinde getirmiştir. Müslümanların fethettikleri bu bölgelerde, Hristiyanlık, Yahudilik, Mecûsîlik ve Maniheizm gibi çeşitli inançlara mensup toplumlar yaşamaktaydı. Müslümanların bu toplumlarla bir arada yaşamanın bir sonucu olarak itkadî anlamda problemler ortaya çıkmış ve bu problemler insanların zihin dünyasını meşgul etmiştir. Bu çalışmada özellikle Bağdat coğrafyasının seçilmesinin nedeni, şehrin kozmopolit yapıya sahip olması ve zikredilen düşünce gruplarını bünyesinde barındırmasıdır. Siyasîler tarafından Bağdat’ta oluşturulan entelektüel atmosfer, itikadî mezhepler üzerinde de etkili olmuştur. Tercüme faaliyetlerinin etkisiyle yeni fikirlerin Müslümanlar arasında tartışılmaya başlaması, yeni itikadî fikirlerin ortaya çıkması ve kelâm ilminde problemlere yaklaşımda aklı öncelemeyen itikadî mezheplerin söylemlerinde yumuşamaların olması, bu entelektüel atmosferin bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla bu makalede öncelikle Bağdat şehrinin kuruluşu ele alınacak daha sonra siyasîler tarafından oluşturulan ilmî atmosfere değinilecek ve bu entelektüel ortamın itikadî mezheplerin etkileşimine katkısı ortaya konmaya çalışılacaktır.

*****

The rapid spread of Islam through conquests brought with it the encounter of Muslims with different religions and cultures. In these regions conquered by Muslims, societies belonging to various faiths such as Christianity, Judaism, Magianism and Manichaeism were living. As a result of Muslims' coexistence with these societies, theological problems arose and these problems occupied people's minds. The reason why Baghdad was chosen for this study is that the city has a cosmopolitan structure and harbors the aforementioned groups of thought. The intellectual atmosphere created by the politicians in Baghdad also had an impact on the theological sects. As a result of this intellectual atmosphere, new ideas began to be discussed among Muslims with the influence of translation activities, new theological ideas emerged, and the discourses of the theological sects that did not prioritize reason in approaching problems in theology softened. Therefore, in this article, the establishment of the city of Baghdad will be discussed first, then the scholarly atmosphere created by the politicians will be mentioned and the contribution of this intellectual environment to the interaction of the theological sects will be tried to be revealed.