Gramer-Mantık Tartışmalarında Farklı Bir Soluk: İbnü's-Sîd el-Batalyevsî ve Dil Anlayışı

Öz

Bu makale, Endülüs’te yetişen önemli bir dil ve nahiv âlimlerinden İbnü’s-Sîd el-Batalyevsî’nin (1052–1127) Arap nahiv ilmine kuramsal ve uygulamalı düzlemde yaklaşımını ele almayı amaçlamaktadır. Bunu yaparken de onun, klasik Basra - Kûfe nahiv ekolleri geleneğini özümsediği; yaşadığı dönem ve coğrafya etkisiyle genel olarak dile ve mantık ilmine yaklaşımı ortaya konulacaktır. Batalyevsî, klasik Basra-Kûfe nahiv okullarıyla kurduğu ilişki ile beraber gramer kuramlarına yönelik eleştirel yaklaşım sergileyerek onu Arap dil ilimleri içindeki özgün konumda olmasını sağlamıştır. Özellikle Islâhu’l-halel fî kitâbi’l-Cümel ve el-Mesâil ve’l-ecvibe adlı eserleri merkeze alınarak, terim tartışmaları, cümle çözümlemeleri ve i‘rab kurallarına dair esnek yaklaşımları analiz ederek vurgulanacaktır. Bu bağlamda Batalyevsî’nin görüşleri, klasik nahiv metinleriyle karşılaştırmalı biçimde yorumlanmıştır. Makalede ayrıca el-Mesâil ve’l-ecvibe adlı eserinde yer alan “Darabe Zeydün ‘Amran” başlıklı risaleye özel bir yer ayrılmıştır. Bu risale, fiil–fâil–mef‘ûl ilişkisi, öğe dizilişi, hakikat–mecaz ayrımı ve anlam çoğulluğu gibi konularda sergilediği çözümlemelerle, onun gramer çözümlemesini felsefî düzleme taşıdığını göstermektedir.