FÂRÂBÎ’NİN BİLİMLER SINIFLANDIRMASINDA PSİKOLOJİNİN YERİ / Position of Psychology in Classification of Sciences by al-Fârâbî

Öz

Fârâbî, birçok eserinde bilimleri, yöneldikleri nesne alanının yapısı ve amaçları ile aralarındaki ilişkiler bakımından bir sınıflandırmaya tâbi tutmuştur. Fârâbî, İhsâ’ul-‘Ulûm’ adlı eserinde bilimleri beş başlık altında sıralamıştır. Bunlar, Dilbilim, Mantık, Matematik, Fizik ile Metafizik ve Siyaset, Fıkıh ile Kelam’dır. Sınıflandırmada yer alan bütün teorik ve pratik bilimler işlevsel ve organik bir bütünün birbiriyle bağlantılı kısımlarını oluşturmaktadırlar. Temel referanslarını Aristoteles’ten alan Fârâbî, sınıflamalarında psikolojiyi bağımsız bir bilim olarak ele almamış; Fizik’in sekiz ana bölümü içerisinde sekizinci sırada konumlandırmıştır. Bu konumlandırmada maddeden bağımsız basit bir cevher olan aklın inceleme konusu yapıldığı bir bilimin hangi açıdan Fizik’in bir alt disiplini olarak konumlandırıldığı ve yine nefsin en yetkin gücü olan aklın, temelde Fizik’in mi yoksa Metafizik’in mi konusu olduğu meselesi ele alınmıştır. Ayrıca Fârâbî ve Aristoteles yorumcularının, bir bilim olarak psikolojiye, mantık, metafizik ve ahlaka geçişte önemli bir işlev yüklediklerine dikkat çekilmiştir.

*****

Al-Fârâbî classified sciences in terms of the structure and aims of the object space they are focusing on and their relations in some of his Works called İhsâu’l-‘Ulûm, Kitâbü’t-Tenbîh alâ sebîli’s-sa’âde and Kitâb-ü tahsîli’s-sa’âde. The basis of these classifications is the effort to put forth the order of the roads leading to the acquisition of happiness, which is man's real goal. Al-Fârâbî handles sciences under five headings in İhsâu’l-‘Ulûm. These are Linguistics, Logic, Mathematics, Physics and Metaphysics, and finally Politics, Kalam and Fiqh. Of course, it is a matter of interest to see in which way a science in which the intellect is independent of matter is placed under Physics. Al-Fârâbî and Aristotle's commentators have an important task in psychology as a science in the transition to psychology, logic, metaphysics and morality. However, the question of whether the intellect which is the most perfect power of the self and abstracted from the matter is basically the subject of Physics or Metaphysics, deserves to be discussed.