ABDULVEHHAB EŞ-ŞA’RÂNÎ'NİN EL-MÎZÂNU’L-KUBRÂ ADLI ESERİNDE İHTİLÂFU’L-MEZÂHİB'İN ANLAMI / The Meaning of the Ikhtilāf al-Madhāhib in ʿAbd al-Wahhāb al-Shaʿrānī's al-Mīzān al-Kubrā

Öz

Abdulvehhab eş-Şa’rânî’nin (ö. 973/1565) Mîzânu’l-Kubrâ'sına, on dokuzuncu yüzyıl Müslüman alimleri tarafından, geniş bir yelpazede birbirini dışlayan dini otorite anlayışlarını desteklemek için atıfta bulunulmuştur. Yirminci yüzyılda, İslam hukukunun modern taraftarları, Şa’rânî’nin mezhepler arasındaki ilişki ile ilgili farklı değerlendirmelerde bulunmuştur. Bazıları onun yenilikçiliğini ve hukuki reform potansiyelini vurgularken, diğerleri bunu skolastik geleneğin muhafazakârlığın yeniden bir ifadesi olarak görüyorlar. İkinci görüşle büyük ölçüde mutabakat içinde, Şa’rânî'nin bazı teorilerini, Osmanlı'nın ilk dönemlerinde Sofi’nin kendine özgü harmanlanması ve İslam'ın kültürel tarihi için hukuki söylemlerin önemine odaklanarak tartışacağım. Şa’rânî'nin amacının İbn 'Arabî'nin vahyin ruhi yorumunu "taklit çağıyla uyumlu hale getirmek" olduğunu düşünüyorum. Şa’rânî, "Bir hukuk nazariyecisi" olarak, alimlerin hayatlarını yazandan (hagiografi) daha az olmayıp, zamanının dini değerleri ve zihniyetlerinin hayali ve güvenilir bir şahidi olmuştur. Fıkıh mezheplerinin müesses sistemini sorgulamadan uzak, ana akım İslam'ın çoğulcu görüşünü güçlendirmek için ihtilafın metafizik olarak onaylanmasında kilit rol oynamıştır.

*****

The Mīzān kubrā by ʿAbd al-Wahhāb al-Shaʿrānī (d. 973/1565) was cited by nineteenth-century Muslim scholars to support a wide range of mutually exclusive conceptions of religious authority. In the twentieth century, modern students of Islamic law have given different assessments of Shaʿrānī's view of the relationship between the madhāhib: while some stress its innovativeness and potential for legal reform, others regard it as a conservative restatement of scholastic tradition. In substantial agreement with the latter view, I discuss some of Shaʿrānī's theories, focusing on the significance of his peculiar blending of Sufi and legal discourses for the cultural history of Islam in the early Ottoman period. I argue that Shaʿrānī's aim is to bring Ibn ʿArabī's spiritual hermeneutics of the revelation into line with the "age of taqlīd" As a "legal theorist" no less than a hagiographer, Shaʿrānī was an imaginative and reliable witness of the religious values and mentalités of his time. Far from calling into question the established system of the legal schools, he assigned a pivotal role to the metaphysical validation of ikhtilāf in order to strengthen a pluralist view of mainstream Islam.