BİR TASHİH YÖNTEMİ OLARAK HADİS İLMİNDE İLZAM KAVRAMI / The Concept of Ilzam in the Science of Hadith as a Correction Method

Öz

İlzam, dördüncü asra kadar bilinmeyen ve Dârekutnî ile ilim dünyasına giren bir kavramdır. Basit anlamda bir eleştiriye muhtevidir. Ancak hadis ilminde özellikle Buhârî ve Müslim’in hadis alım şartlarına uydukları halde sahihlerine almadıkları rivayetlerin tespitinde kullanılmıştır. Sahîhayn üzerine ilk tenkit çalışması olması hasebiyle önem arz ederken, bunun ifade ediliş şekli ve yöntemi olarak ilzam ifadesi dikkat çekmiştir. Dârekutnî, el-İlzamat ve’t-Tetebbu isimli eserinde tespit edebildiği rivayetlere yer vermiş ve niçin ilzam ettiğini açıklamıştır. Dârekutnî'nin ilzam anlayışı bazı âlimler tarafından eleştiriye tabi tutulmuştur. Onlara göre, Buhârî ve Müslim’in sahihlerine aldıkları hadislerin şartları onlarda mahfuz olduğunu, sonraki süreçte bunun değerlendirme konusu yapılamayacağını ifade etmişlerdir. Ebû Zer el-Herevî, Ebû Mesud ed-Dımaşkî ve İbn Hazm gibi âlimler Sahîhayn üzerine ilzam kavramını kullanmasalar da tenkit çalışmaları yapmışlardır. Çalışmamızda ilzam kavramı, ona iltisaklı kavramlar, Kur’ân-ı Kerîm’de, hadislerde, sahabede, muhaddislerde ilzam anlayışı, istidrak-ilzam mukayesesi ve tasnif metodu olarak ilzam ve müstedrekat karşılaştırması yapılacaktır. Dolayısıyla ilzam kavramının kullanıldığı alanları, bir kavram incelemesi çerçevesinde incelenecektir.

*****

Ilzam is a concept that entered the field of hadith science with Daraqutni, which was unknown until the fourth century. In a simple sense, it is subject to criticism. However, it was used in the province of hadith, especially in determining the narrations that Bukhari and Muslim did not include in their books, even if they complied with the conditions of the correction on the condition of Bukhari and Muslim. Although it was the first hadith critical study about Sahihain, it was important, and the expression of ilzam as its expression and method attracted attention. Daraqutni included in his book al-Ilzamat wa al-Tatabbu' the narrations that could detect and explain why these hadiths should be mentioned in the Sahih al-Bukhari and Muslim. Some narrators have criticized Daraqutni's sense of science. According to them, the conditions of the hadiths that Bukhari and Muslims took to their Sahihs stated that they were doomed and that this could not be the subject of evaluation in the next process. Although narrators such as Abu Zarr al-Harawi, Ebû Mas'ud al-Dimashqi and Ibn Hazm did not use the concept of ilzam in the field of life, they did critical studies. In our study, the concept of ilzam, the concepts of knowledge, the concept of ilzam in the Qur'an, hadiths, the companions of the prophet (Sahabah), the narrators, the istidrak-ilzam comparison, and the classification method will be compared. Therefore, we will examine the areas where the concept of ilzam is used within the framework of determining a concept.