İtikadî Mezheplerin Etkileşiminde Siyasetin ve Coğrafyanın Etkisi: Bağdat Örneği

Öz

İslâmiyet'in fetihler yoluyla hızla yayılması, Müslümanların farklı din ve kültürlerle karşılaşmasını da beraberinde getirmiştir. Müslümanların fethettikleri bu bölgelerde, Hristiyanlık, Yahudilik, Mecûsîlik ve Maniheizm gibi çeşitli inançlara mensup toplumlar yaşamaktaydı. Müslümanların bu toplumlarla bir arada yaşamanın bir sonucu olarak itkadî anlamda problemler ortaya çıkmış ve bu problemler insanların zihin dünyasını meşgul etmiştir. Bu çalışmada özellikle Bağdat coğrafyasının seçilmesinin nedeni, şehrin kozmopolit yapıya sahip olması ve zikredilen düşünce gruplarını bünyesinde barındırmasıdır. Siyasîler tarafından Bağdat’ta oluşturulan entelektüel atmosfer, itikadî mezhepler üzerinde de etkili olmuştur. Tercüme faaliyetlerinin etkisiyle yeni fikirlerin Müslümanlar arasında tartışılmaya başlaması, yeni itikadî fikirlerin ortaya çıkması ve kelâm ilminde problemlere yaklaşımda aklı öncelemeyen itikadî mezheplerin söylemlerinde yumuşamaların olması, bu entelektüel atmosferin bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla bu makalede öncelikle Bağdat şehrinin kuruluşu ele alınacak daha sonra siyasîler tarafından oluşturulan ilmî atmosfere değinilecek ve bu entelektüel ortamın itikadî mezheplerin etkileşimine katkısı ortaya konmaya çalışılacaktır.