Tanrı, Evren ve İnsan: Batalyevsî’nin Kitâbü’l-Hadâʾiḳ Eserine Dair Bazı Mülahazalar

Öz

İslâm felsefesi çalışmaları içerisinde eserlerin analizine yoğunlaşan araştırmalar gerek merkezi gerekse daha küçük çaplı eserlerle ilgili olarak farklı yaklaşımlardan oluşmaktadır. Bu makalede bu farklı yaklaşımlar çerçevesinde İbn Sîd el-Batalyevsî’nin (öl. 521/1127) Kitâbü’l-Ḥadâʾiḳ eserinde inşa ettiği felsefî yapının ana hatlarının değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Makalede eser, literatürdeki değerlendirmelerden farklı olarak kendi iç tutarlılığı ve bütünlüğü içerisinde değerlendirilmektedir. Bu bakımdan literatürde daha önce yapılan değerlendirmeler genel itibarıyla eserin tarihsel kökenlerine ve esere etki eden felsefî akımlara odaklanırken, bu çalışma eserin bütünlüğünü yine eserin kendisinden hareket ederek tekrardan inşa etmeye çalışmaktadır. Çalışmada bu amaca matuf olarak İbn Sîd el-Batalyevsî’nin Kitâbü’l-Ḥadâʾiḳ eserinin felsefî analizi yapılmaktadır. En genel anlamıyla çalışma, bu eserin hangi felsefî problem ya da problemler çerçevesinde kurgulandığını tespit etmektedir. Eser, Türkçe ve İngilizce literatürde yeteri kadar araştırılmamış bir çalışma olması nedeniyle ilk olarak hangi felsefî problemlere nasıl çözümler getirdiğinin tespit edilmesi gerekmektedir. Çalışmada bu maksatla eserin felsefî tezleri ön plana çıkarılırken, aynı zamanda Batalyevsî’nin İslam felsefe literatürüne katkıları da yine problematik bir yaklaşımla gösterilmektedir.