Hızın Sanatsal İfadesi: Resim ve Şiir Üzerinden Bir Okuma

Öz

Bu makalede hızın, yavaşlığın, genel olarak hareketin sanatsal ifadesinin nasıl mümkün olduğunu resim ve şiir üzerinden ele alıyoruz. Hızın, yavaşlığın, genel olarak hareketin şiirde sanatsal ifadesinin üç yolla mümkün olduğunu görmekteyiz: Sesin reel zamansal akışının düzenlenmesiyle, tasvîrî-imgesel yolla ve iç zaman bilinç akışının seyriyle. Bununla diğer iki yolun iç zaman bilinç akışının seyrine tesir etiklerini de görüyoruz. Şiirde bunları biz yekpare gibi yaşamaktayız. Ama bunları somut olarak da ayırt edebiliyoruz. Mutlak hızı, hatta gözümüzün takip edemeyeceği hızı hareketin ifadesi üzerinden göstermenin imkansız olduğunu, en azından çok zorlaştığını gördük. Bu da bizi paradoksal bir şekilde hızı hareketsizlik üzerinden ifade etmeye götürmektedir. Tanpınar’ın şiirde yaptığına yakın bir şeyi Duchamp resimde yapmaktadır. Resimde ise hareket ve hızın algılarımızı yanıltacak bir kompozisyon, yani illüzyonla ve çağrışım yoluyla ifade edildiğini; Duchamp’ın ise tam tersi bir stratejiyle, yani bozuk algının kompozisyonuyla bozuk olmayan algının izlenimini vererek hızı ifade ettiğini, böylece üçüncü bir yolu denediğini gördük. İncelediğimiz diğer eserler algılarımızı manipüle ederek, olmayan bir şeyin olmuş göstererek hız ve hareketi ifade ederken, Duchamp gözümüzün takip edemeyeceği kadar hızlı bir nesneyi seyrederkenki algı tecrübemizin resmini vererek, çok daha gerçekçi bir tarzda hızı ifade etmiştir. Duchamp’ın söz konusu çalışmasında kesinlikle algımızı yanıltmaya dönük bir hamle yoktur. Aksine gerçek algımız neyse onu olduğu gibi resmetmiştir. Ama biz bir şeyin son sürat hareket ettiğini ancak ve ancak algımızda onu bozuk, çarpık, silik, parçaları birbiri içine geçmiş gibi gördüğümüzde anlamaktayız. Duchamp’ın resmi bu açıdan çok gerçekçidir. Bu açıdan hem Tanpınar’ın Ne İçindeyim Zamanın adlı şiiri, hem de Duchamp’ın Merdivenden İnen Çıplak adlı resmi ve elbette Yahya Kemal’in olabilecek en mümkün yavaşlığın ifadesi olarak Çubuklu Gazeli şiiri de birer şaheserdir.