5./11. Yüzyılda Bâtıni İsmâilî Şiîliği ile Yüzleşmede Tasavvufun Rolü

Öz

Bu çalışma, 5./11. yüzyılda Sünnî mezhebinin korunmasında ve Şiî İsmâilî nüfuzunun püskürtülmesinde tasavvuf hareketinin rolünü ele almaktadır. Çalışma, tasavvufun Abbâsî iktidarı ve onun Selçuklu müttefiki tarafından Şiîliğe entelektüel olarak karşı koymak için kullanılan önemli bir araç olduğunu göstermektedir. Tasavvuf, kendi içinden bir reform hareketine maruz kalmış ve bu hareket tasavvuf çevresi dışında gerçekleşen çeşitli entelektüel ve bilimsel faaliyetlerle aynı döneme denk gelmiştir. Bu çerçevede tasavvuf, Kur'an, Sünnet ve şeriata dayalı otantik Sünnî kavramlarla ilişkilendirilmiştir. Bu faaliyetlerin amacı, 9. ve 10. yüzyıllarda tasavvufa sızmaya başlayan İsmailî bâtınî fikirlerin yarattığı kirlilikten tasavvufu arındırmaktır. Sûfîler, fıkıh, dini ilkeler ve kelam gibi çeşitli dini alanlardaki bilimsel birikiminden istifade etmiştir. Ancak 5./11. yüzyılda Vezir Nizâmülmülk (öl. 485/1092) Selçuk'un iktidarı altındaki Şafiî Eş‘arî  sûfîler Sünnî projeye hizmet etmede diğerlerinden daha etkili olmuşlardır.